
Η περιοχη
Η περιοχή

Οι Αρχάνες είναι μία κωμόπολη που βρίσκεται 15 χλμ νότια του Ηρακλείου. Αποτελεί την ιστορική έδρα του Δήμου Αρχανών Αστερουσίων και σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 5.409 κατοίκους. Οι Αρχάνες βρίσκονται σε υψόμετρο 400 μ., ενώ στο βορειοανατολικό άκρο της κωμόπολης, βρίσκεται το όρος Γιούχτας, που έχει υψόμετρο 811 μ..
Οι Αρχάνες διαθέτουν πλούσια αρχαιολογική και πολιτιστική ιστορία που ξεκινά από τη Μινωική εποχή. Στο χωριό υπάρχουν σημαντικά αρχαιολογικά μνημεία και αξιοθέατα (όπως το αρχαιότερο πατητήρι κρασιού στην Ευρώπη), ενώ συνδυάζει αρμονικά την τοπική παράδοση και αρχιτεκτονική με το σύγχρονο τρόπο ζωής.
Οι Αρχάνες αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, η ιστορία του οποίου χάνεται στα βάθη των αιώνων. Στην ίδια περιοχή όπου είναι σήμερα χτισμένη η κωμόπολη των Αρχανών, υπήρχε μια ακμάζουσα μινωική πολιτεία. Ο τόπος κατοικούνταν ήδη από τα νεολιθικά χρόνια (6000 π.Χ.), ενώ στη μεγάλη ακμή του έφτασε μεταξύ του 2500 και του 1400 π.Χ. Σύμφωνα με αρχαιολογικές μελέτες, την περίοδο που οικοδομήθηκαν τα μεγάλα ανάκτορα στην Κνωσό, τη Φαιστό και στα Μάλια, χτίστηκε και ένα μεγαλοπρεπές ανάκτορο στις Αρχάνες. Στις αρχές του 20ού αιώνα άρχισε να βγαίνει στην επιφάνεια το αρχαιολογικό ενδιαφέρον για τις Αρχάνες, όταν ο Α. Evans διατύπωσε τη θεωρία της ύπαρξης στις Αρχάνες ενός θερινού ανακτόρου των βασιλέων της Κνωσού, στηριζόμενος στα αρχαιολογικά ευρήματα. Η θεωρία του Evans αποδείχτηκε το 1964, όταν ο Γ. Σακελλαράκης, έπειτα από ανασκαφές, έφερε στο φως το εν λόγω ανάκτορο στην Τουρκογειτονιά των Αρχανών. Το αρχαιολογικό ενδιαφέρον για την περιοχή ενισχύεται και από τον εντοπισμό του νεκροταφείου στο Φουρνί το 1965, την ανασκαφή του μεγάρου στο Βαθύπετρο από τον Σπ. Μαρινάτο το 1957, την αποκάλυψη του μινωικού ναού στα Ανεμόσπηλια και του ιερού στην κορυφή του Γιούχτα.

Στα νεότερα χρόνια, οι Αρχάνες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πορεία του νησιού, συντονίζοντας τις κρητικές επαναστάσεις του 1866 και του 1897.
Σήμερα, οι Αρχάνες είναι ένας πρότυπος παραδοσιακός οικισμός, γεμάτος χρώμα και καθαρές γειτονιές, με σπίτια αναπαλαιωμένα με τέχνη, μεράκι, μα πάνω απ' όλα σεβασμό στην παράδοση του τόπου.
Μάλιστα, επισφράγισμα της αναβαθμισμένης εικόνας τους (που ξεκίνησε από το 1992) υπήρξε η διάκριση των Αρχανών με το πρώτο βραβείο «Ολοκληρωμένης και Αειφόρου Ανάπτυξης Εξαιρετικής Ποιότητας», τον Οκτώβριο του 2000, στο πλαίσιο του διαγωνισμού που διενήργησε η Ε.Ε. και η Διεθνής Ενωση RED (Ruralite Environment Development) για την Αγροτική Ανάπτυξη και την Αναβάθμιση Χωριών.
Εχουν διακριθεί, επίσης, το 2001 με το Xρυσό Bραβείο Περιβάλλοντος «Ελευθέριος Πλατάκης» του Πανεπιστημίου Κρήτης για τις παρεμβάσεις που έχουν γίνει για την προστασία και την ανάδειξη τόσο στο φυσικό όσο και στο δομημένο περιβάλλον.

Αγροτική ιστορία της περιοχής
Από την αρχαιότητα έως σήμερα, οι Αρχάνες θεωρούνται μία από τις σημαντικότερες περιοχές αγροτικής παραγωγής της Κρήτης. Κύρια ασχολία των κατοίκων της περιοχής είναι η παραγωγή αγροτικών προϊόντων και κυρίως ελαιολάδου, επιτραπέζιων σταφυλιών και κρασιού.
Οι κάτοικοι και οι φορείς της περιοχής, προσπαθώντας πάντα για τη βελτίωση της ποιότητας των αγροτικών προϊόντων που παράγονται στην ευρύτερη περιοχή, καθώς και τη δημιουργία υπεραξίας για τα προϊόντα, τους παραγωγούς και τον τόπο, έχουν κάνει από το παρελθόν διάφορες ενέργειες για την ανάδειξη των αγροτικών προϊόντων της περιοχής.
Επιστέγασμα αυτών των προσπαθειών, αποτελούν οι αναγνωρίσεις του ελαιολάδου και του κρασιού της περιοχής ως Προϊόντα Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ).
Οίνος ερυθρός ξηρός «ΠΟΠ Αρχάνες»
Η ζώνη του ΠΟΠ Αρχάνες (θεσπίστηκε το 1971) βρίσκεται στο βόρειο-κεντρικό τμήμα του, περιφερειακής ενότητας, Ηρακλείου και είναι η μεσαία από τις 3 διαδοχικές ζώνες ΠΟΠ αυτής της περιφερειακής ενότητας. Ανατολικά συνορεύει με τη ζώνη του ΠΟΠ Πεζά και δυτικά με τη ζώνη του ΠΟΠ Δαφνές. Περιλαμβάνει εκτάσεις των περιοχών Αρχανών (Άνω και Κάτω Αρχάνες, Βαθύπετρο, Καρνάρι, Πατσίδες), Ηρακλείου (Βασιλείες, Σκαλάνι) και Τεμένους (Άγιος Σύλλας, Προφήτης Ηλίας).
Σε μια ιστορική περιοχή και λίγο νοτιότερα από τον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού, αρχίζει η ζώνη του ΠΟΠ Αρχάνες και νότια καταλήγει στο Βαθύπετρο, όπου η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποκαλύψει ένα από τα παλαιότερα μινωικά πατητήρια στην Κρήτη. Στο κέντρο της ζώνης δεσπόζει το ιερό κατά την αρχαιότητα ύψωμα του Γιούχτα (811μ).
Οι ποικιλίες που καλλιεργούνται είναι Κοτσιφάλι, μαντηλάρι (μανδηλαριά) και ο τύπος κρασιών είναι ο Ερυθρός ξηρός.
Ελαιόλαδο ΠΟΠ «Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης»
Το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο που παράγεται στο Δήμο Αρχανών αποτελεί προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) με την ονομασία «Αρχάνες Ηρακλείου Κρήτης».
Με την αρ. 371575/1993 απόφαση του Υπουργού Γεωργίας αναγνωρίζεται η Προστατευομένη Ονομασία Προέλευσης ελαιολάδου «ΑΡΧΑΝΕΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ».
Σύμφωνα με την παράγραφο 1 της παραπάνω απόφασης «Η ένδειξη «ΑΡΧΑΝΕΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ» Προστατευόμενη Ονομασία Προελεύσεως μπορεί να χρησιμο-ποιηθεί για την περιγραφή εξαιρετικού παρθένου Ελαιολάδου που παράγεται από την ποικιλία ελιάς Κορωνέικη καλλιεργούμενη στα διοικητικά όρια του Δήμου Αρχανών της Κοινότητας Κάτω Αρχανών και του Συνοικισμού Πατσιδών και εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις που καθορίζονται με την απόφασή μας αυτή και μέ τις σχετικές διατά¬ξεις του Ν. 2040/1992 και του Π.Δ. 81/1993.
Η μεταποίηση του ελαιοκάρπου σε ελαιόλαδο γίνεται σε ελαιοτριβεία των ανωτέρω αναφερομένων περιοχών και που πληρούν τις προϋποθέσεις που καθορίζονται στο άρθρο 3 του Π.Δ. 61/1993.
Το εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο «ΑΡΧΑΝΕΣ ΗΡΑ¬ΚΛΕΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ» (Π.Ο.Π) είναι σχετικά παχύρευστο, έχει οργανοληπτικά χαρακτηριστικό ώριμου καρπού, δηλαδή δομή ώριμου καρπού και φρουτώδη γεύση χαρακτηριστική της περιοχής και χρώμα πρασινοκίτρινο.